همایش بین المللی عراق امروز،چالشها و چشم اندازها،تیر 1386

 

همایش

بازخیزی اسلام انقلابی در بین النهرین

عراق امروز؛ چالشها و چشم اندازها

17 تیر ماه 1386

فهرست مطالب

مقدمه دبیر همایش / دکتر حسین احمدی.........................................................................1

برنامه همایش ...............................................  .............................................................................5

خلاصه مقالات :

پیشینه تشیع در جنوب عراق / رسول جعفریان ..............................................................6

عراق فردا/ محمد مجید الشیخ ................................................................................................8

منابع قدرتمندی شیعیان عراق / سید ریاض حکیم ......................................................10

آخرین تحولات روابط دو جانبه و استراتژی ایران در عراق / حسین امیر

عبداللهیان ..............................................................................................................................15

منافع کشورهای عرب همسایه عراق/ ناظم دباغ .............................................................17

مدل نظام سیاسی نوین عراق / سید محسن حکیم .......................................................19

پیشگامان جهاد مقاومت / عباس الدهلکی .......................................................................23

مرجع مجدد/ صفاء الدین تبرائیان .....................................................................................26

سیر تطور مجلس اعلا از آغاز تا به امروز / ماجد غماس ...............................................31

اشغال عراق و تاثیرات منطقه ای / سید جواد طالب.......................................................33

بستر رشدونمو سلفی های تکفیری ارهابی درعراق/ص.کاظمینی................................35

جایگاه مذهب در شمال عراق / ماندانا تیشه یار...............................................................38

عراق از ثوره العشرین تا سقوط صدام / مهدی انصاری ...................................................39

مقدمه

                                                            دکتر حسین احمدی*

قدمت تمدن شناخته شده در بین النهرین به چند هزار سال قبل از میلاد بر می گردد. با ورود اسلام به عراق حضرت علی (ع) کوفه را مرکز خلافت خود قرار داد. در دوره خدمت امویان عراق زیر سیطره آنها قرار گرفت و در دوره عباسیان بغداد مرکز خلافت عباسیان شد.

     موج سوم مغول به رهبری هلاکو به دوره خلافت 525 ساله عباسیان در سال 656 ق خاتمه داد. تیمور لنگ نیز در حمله خویش به سمت عثمانی تازه تاسیس شده، عراق را از ویرانی و تباهی بی نصیب نگذاشت . با تثبیت عثمانیان بخش بزرگی از عراق پنج قرن تحت سلطه عثمانیها قرار گرفت.

     از نیمه دوم قرن هیجدهم انگلیسیها با احداث نمایندگیهای تجاری – سیاسی به مطالعه اوضاع سیاسی اجتماعی و ویژگیهای روابـط قبیله ای عراق پرداختند. بر اساس موافقت نامه ساکس – پیکو در شانزدهم ماه می 1916 عثمانی بین انگلیس و فرانسه تقسیم و نیروهای انگلیس در سال 1917 وارد بغداد شدند کنفرانس صلح پاریس توجهی به مساله عراق نکرد و جامعه ملل نیز بر اساس پیشنهاد. کنفرانس سان ریمو موافقتنامه سایکس – پیکو را تائید کرد و بدین وسیله عراق تحت قیمومیت انگلستان قرار گرفت.

     پس از این حادثه مردم عراق به رهبری آیت اله سید محمد صدر از روحانیون برجسته شیعه بر علیه انگلستان قیام کردند . انگلیسیها با تمام قوا به سرکوب این قیام پرداختند و آیه اله صدر را تبعید کردند. انگلیسیها سپس با رفراندوم نمایشی فیصل را روی کار آوردند.

     با گسترش مبارزات مردم مسلمان عراق، انگلیسیها با نوری سعید نخست وزیر جدید عراق یک قرارداد 25 ساله امضا کردند که هفت سال بعد یعنی در سال 1932 عراق به وسیله انگلیسی ها یک کشور  مستقل شناخته می شد.

     با درگذشت ملک فیصل در سویس ملک غازی در اکتبر 1933 روی کار آمد. تمایلات ضد انگلیسی متمایل به آلمان غازی باعث مسمومیت و مرگ وی توسط اطرافیان نزدیکش شد. در سال 1939 با جانشینی پسر غازی به نام ملک فیصل دوم، و قیام مردم مسلمان عراق، رشید عالی گیلانی و طرفدار آلمان و ضد انگلیسی به نخست وزیری رسید اما سربازان انگلیسی – اردنی در اول ژوئن 1941 بغداد را تصرف و رشید عالی گیلانی را پس از 58 روز حکومت ساقط کردند.

     نوری سعید با رسیدن مجدد به قدرت به تحریک انگلیسیها و برخلاف نظر اعراب طرح هلال خصیب را مطرح نمود و به دنبال این اقدام مردم عراق و تعدادی از کشورهای عربی علیه نوری سعید به مخالفت پرداختند اما نوری سعید به بهانه جنگ با کردها، مردم عراق را به شدت سرکوب کرد.

انگلیسیها به منظور جلوگیری از شورشهای مردم مسلمان عراق و تثبیت ادامه چپاولگری خود در عراق تصمیم گرفت قبل از انقضای قرارداد 1930 – که در سال 1957 به پایان می رسید . قراردادی را در 15 ژانویه 1948 به عراق تحمیل کنند که به موجب آن ادامه حضور و اشغال عراق وسیله انگلیسیها ادامه می یافت. بدنبال انتشار این قرارداد نزدیک به نیم میلیون نفر در عراق بر علیه انگلیسیها به خیابانها ریختند و در نتیجه انگلیسیها ناچار به لغو این قرارداد پرداختند.

 به دنبال روی کار آمدن جمال عبدالناصر در مصر و کودتای عبدالکریم قاسم در عراق در سال 1958، فیصل دوم پادشاه عراق اعدام شد ، نوری سعید خودکشی کرد ، سفارت انگلیس نیز به آتش کشیده شد و جمهوری عراق شکل گرفت.

عبدالسلام عارف در سال 1963 با انجام کودتایی عبدالکریم قاسم اعدام کرد . با مرگ عارف در 13 آوریل 1966 در اثر سقوط هلی کوپتر برادرش عبدالرحمان عارف جانشین وی شد با محاصره کاخ نخست وزیر و رئیس جمهوری توسط بعثیها به رهبری حسن البکر در 17 ژوئیه 1968 عارف تسلیم و تبعید گردید.

     کویت اولین کشوری بود که دولت بعث را به رسمیت شناخت و سوریه با سردی از روی کار آمدن بعثیها استقبال نمود. بعثیها روابط با شوروی، چین و فرانسه جز اولویتها خود قرار دادند.

 صدام حسین معاون دبیرکل حزب بعث شد و کودتاهای پی در پی علیه روی کار آمدن بعثیها نافرجام ماند.صدام برای حذف رقبای قدرتمند در ارتش ژنرال حردان تکریتی را در سال 1971 در کویت به قتل رساند و در سال 1972 ضمن سفر به مسکو یک قرارداد دوستی و همکاری با شوروی امضا کرد سپس با روی کار آوردن افراد غیر نظامی در عراق همچون طارق عزیز ، سعدون حمادی ، نعیم حداد ، عدنان خیراله راه را  برای تبدیل شدن به مرد شماره یک عراق هموار کرد.

     با پیروزی انقلاب اسلامی ایران تحرکاتی در اطراف مرزهای ایران به وقوع پیوست که به قدرت رسیدن ژنرال ضیاء الحق در پاکستان و ژنرال کنعان اورن در ترکیه و ورود شوروی در افغانستان را می توان  مرحله اول مهار انقلاب ایران دانست پس از آن در مرحله دوم با کمکهای مالی بعضی از کشورها عربی و کمکهای تسلیحاتی و اطلاعاتی شوروی و امریکا قرار بود در عرض یک هفته تهران تصرف شود!! ظاهراً همه چیز مهیای این کار بود. ارتش ایران در وضعیت نامطلوبی بسر می برد، سپاه پاسداران دوران طفولیت خود را پشت سر می گذاشت و ارتش عراق از چهار لشکر در قبل از انقلاب به 12 لشکر مکانیزه به مدرنترین سلاح روز مجهز شده بود.

     پس از حدود یک سال نه تنها توفیقی به دست نیامد که همه دنیا برای نگه داری صدام بسیج شدند.  

     صدام حسین و حزب بعث که در طول زمان حاکمیت خود این نکته را به اثبات رسانده بودکه چشم طمع به خاک همسایگان دارد دو سال بعد از جنگ با ایران، ظاهراً با چراغ سبز سفیر امریکا در بغداد کویت را تصرف کرد و پای نیروهای امریکایی و ناتو به خلیج فارس باز کرد و کشورهای کوچک جنوب خلیج فارس قرارداد نظامی و امنیتی متعددی را با ایالت متحده امضا کردند.

ایالات متحده با استفاده از ترفند وجود سلاحهای غیر متعارف هسته ای و میکروبی ، گسترش دموکراسی ، برقراری نظم و ثبات در خاورمیانه و جنگ با تروریسم وارد عراق شد. ناگفته پیداست که هیچ کدام از نکات فوق اهداف امریکا در عراق نبود.

     این که نو محافظه کاران آمریکایی از ورود به باتلاق عراق چه درسی گرفته اند و چه تمهیداتی را برای خروج از این بن بست اندیشیده اند گذشت زمان تا حدودی این مطلب را روشن خواهد کرد.

     به یقین روابط دو کشور دوست و برادر ایران و عراق در بهترین وضعیت تاریخی خود به سر می برد و برقراری ثبات و امنیت در عراق نه تنها به نفع ملت مسلمان عراق بلکه در راستای منافع ملی جمهوری اسلامی ایران نیـز می باشد.

گروه خاورمیانه موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران در راستای اهداف علمی و پژوهشی خود سعی دارد با برگزاری این همایش گامی کوچک در راستای روشن کردن زوایای پنهان این تحولات و همکاری و اتحاد دو کشور برداشته باشد.