عنوان همایش:بررسی جایگاه تالش شمالی در قفقاز
محل اجرا:موسسه مطالعات تاریخ معاصرایران (دی ماه۸۵_2007jan)
عنوان مقاله:فرآیند شکل گیری تالش شمالی
دکتر حسین احمدی۱
با مرگ نادرشاه افشار قره خان - که یوزباشی گری سپاه نادر را در اختیار داشت - همانند پدرش میرعباس بیگ سعی در نفوذ به منطقه آستارا و کرگانرود نمود اما چون در قسمت جنوبی طرفدارای نداشت با تاسیس شهر لنکران به قدرت گیری در تالش شمالی پرداخت ولی توسط هدایت فومنی حاکم گیلان به همراه خانواده به به اسارت درآمد.
۱-استاد دانشگاه
با تضعیف حکومت مرکزی ایران ، قره خان با حذف مخالفان، تالش شمالی (کنونی) را در اختیار گرفت سپس به منطقه تالش جنوبی (کنونی) و رشت هجوم آورد اما در بازگشت، لنکران به تصرف فتحعلی خان قوبایی که طرفدار ایران بود درآمد و قره خان نیز با تمام خانواده اش اسیر شد اما در اثر فشار وارده از سوی روسها قره خان آزاد شد. قره خان پس از آزادی تمام توجهات خود را معطوف به جلب حمایت روسیه نمود که پسرش میرمصطفی خان اقدامات پدر را ادامه داد و کوششهای آقا محمد قاجار برای برحذر داشتن میرمصطفی خان از روابط با روسیه به نتیجه ای ختم شد و میرمصطفی خان چند بار دیگر به گیلان هجوم آورد.
جنگهای دوره اول روسیه و ایران فریب روسها برای تشکیل حکومتی مستقل در تالش شمالی با خورد و همین عامل دراز دست رفتن تالش شمالی نقش عمده ای داشت. میرمصطفی چند ماه پس از عهد یا گلستان متوجه نیرنگ روسها درعدم به رسمیت شناختن او به عنوان حاکم تالش شمالی شد، اما کار برای هرگونه اقدامی از ســــوی میرمصطفی خان به دلیل تسلط همه جانبه روسها دیر شده بود. بعد از مرگ میرمصطفی خان ، پسرش میرحسن خان برخلاف پدرش به شدت گرایش ایرانی داشت و در اثر فشار وارده از سوی روسها به اردبیل فرار کرد و در جنگهای دوره دوم روس و ایران همراه با سپاهیان ایران علیه روسها جنگید و هنگامی که عهدنامه ترکمانچای بسته شد گرچه تالش شمالی کاملاً در اختیار میرحسن خان بود ولی در اثر فشارهای وارده پاسکویچ فرمانده جنـــگ آقا محمدخان قاجار در سال 1209 ق با تصرف لنکران میرمصطفی خان را به جزیره ساری در دریای خزر فراری داد اما در مقابل آتشباری سنگین روسها سپاهیان خان قاجار نتوانستند این جزیره کوچک را تصرف کنند. گرایش میرمصطفی خان به روسیه - که از نظر مذهبی و فرهنگی وجه اشتراکی با تالشان نداشت - مخالفتهای گسترده یی را با میرمصطفی خان برانگیخت که تا زمان قتل آقا محمدخان ادامه یافت. بعد از قتل آقا محمدخان میرمصطفی خان با تصرف تالش جنوبی بار دیگر به گیلان هجوم آورد اما با استقرار فتحعلی شاه بار دیگر میرمصطفی خان در حاشیه قرار گرفت و در روسیه، تالش شمالی تسلیم روسها شد و میرحسن خان به تالش جنوبی آمد و کوششهای چند باره وی برای بازپس گیری تالش شمالی به نتیجه یی ختم نشد. بعد از عهدنامه ترکمانچای و با وجود مشخص شدن مرزها ، به دلیل عدم اطلاع سرحد داران و حکام مرزی، از مرز جدید میان دو کشور روسها مرزهای خود را از قلل جبال بزرگ به سوی دامنه ها، رودخانه و نقاط بسیاری پیش آوردند. و از قدرت خود درراستای افزایش قلمرو خود بهره های بسیاری بردند. دامنه غربی دریای خزر از ساحل تا خط الرأس کوهها و در جهت شمال تا سرزمین های پست و استپی نیمه خشک مغان پیش می رود. ناحیه تالش نشین مزبور با همه فراز و نشیب های سیاسی و تضییقاتی که بر ساختار اجتماعی و اقتصادی آن وارد شده است، تا حد بسیاری موقعیت اجتماعی، اقتصادی خود را حفظ کرده و بر تداوم ویژگیهای فرهنگی خود وفادار مانده است. این ناحیه در جهت توسعه خود با چالش،هایی دست به گریبان است که اغلب ناشی از حاکمیت خاص سیاسی است و مقامات جمهوری آذربایجان خود بدان اعتراف دارند. در این بررسی با تکیه بر اسناد، ابتدا توان های بالقوه اقتصادی ناحیه از نظر می گذرد. آنگــاه محدودیت های ناحیه در جهت نیل به توسعه جامع مورد مداقه قرار می گیرد. تحلیل عوامل مؤثر در روند توسعه ناحیه پایان بخش این مقاله خواهد بود.