موضوع سخنرانی: همگرایی ایران و روسیه
محل سخنرانی: دانشگاه دوستی ملل(پاتریس لومومبا ی سابق) مسکو
تاریخ : 31 شهریور 1388 برابر با 22 سپتامبر 2009
مدت زمان : 10/16 تا 45/17
من تشکر می‌کنم از پرفسور یورتایف که بانی این دعوت شدند تا به عنوان یک دانشگاهی نقطه نظراتم به سمع و نظر اساتید و دانشجویان حاضر برسانم . از اساتید و دانشجویان دانشگاه دوستی ملل نیز که در این جلسه حاضر شدند سپاسگزارم.
با توجه به فضای ایجاد شده بعد از فروپاشی شوروی، امریکا، اسرائیل و اتحادیه اروپا حداکثر استفاده را در جهت منافع ملی خود بردند. نظر به اینکه در دوره یلتسین وضعیت سیاست خارجی روسیه در وضعیت مطلوبی نبود حرکتی را از روسیه در جهت تقابل با سیاستهای قدرتهای فوق‌الذکر نمی‌دیدیم. بعضی از کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز مثل جمهوری آذربایجان نسبت به روسیه واگرایی شدیدی از خود نشان دادند و بعضی مثل ارمنستان خود را به روسیه کاملاً نزدیک کردند. غربیها با استفاده از مدل سکولارترکیه سعی به استفاده از موقعیت پیش آمده در تقابل با سیاستهای ایران و روسیه و با هدف فاصله گرفتن این کشورها از دو کشور فوق کردند.
در دوره پوتین باتوجه به انسجامی که در داخل روسیه پیش آمد سیاست خارجی روسیه به آرامی حالت تهاجمی به خود گرفته در نتیجه غربیها برنامه‌های مدون و مشترکی را جهت تضعیف ایران و روسیه در پیش گرفتند که این خطرات را به چند قسمت می‌توان تقسیم کرد:
الف. افراط گرایی اسلامی شامل وهابیسم، طالبانیسم و القاعده.
هر سه مورد با هم وجه مشترک و افتراقی باهم دارند. هر سه مورد مورد حمایت مالی کشورهای عربی به ویژه عربستان سعودی و امارات عربی متحده هستند. پایگاه اصلی شکل گیری و آموزش اینها در پاکستان و سپس در افغانستان با هدایت سازمان اطلاعات و ارتش پاکستان ISI بوده سپس از طریق آسیای مرکزی به روسیه و قفقاز شمالی گسترش پیدا کرده است. اما وجه افتراق اینها را می‌توان به نوعی در یارگیری اینها دید که طبیعتاً وهابیت در اکثر کشورهای مسلمان موفق به یارگیری شده و غالب راههای جذبشان استفاده از برنامه‌ای مدون در سایه پول عربستان بوده است. وهابیت طبیعتاً نسبت به هر گروه دیگر موفق به یارگیری بیشتر در جهان اسلام شده اما دو گروه دیگر شعاع یارگیریشان کمتر بوده است . گرچه القاعده به نسبت طالبان از ملتهایی بیشتری از جهان اسلام موفق به جذب شد ولی عمده نیروهای طالبان از مناطق قبیله‌ای پشتون نشین دو کشور افغانستان و پاکستان می‌باشد.
در ایام حکومت طالبان در افغانستان روابطی بین چچنیها – که با روسیه مبارزه می‌کردند – و طالبان القاعده و وهابیسم ایجاد شد با هدایت سازمان اطلاعات ارتش پاکستان بخشی از چچنیها در افغانستان آموزش دیدند تعدادی از ملتهای عرب در چچن و اینگوش حضور پیدا کردند بعلاوه اندیشه وهابیسم در میان نیروهای چچن نفوذ کرد و یکی از رهبران تراز اول چچن مشخصاً اندیشه وهابیسم داشت. از طرف دیگر بخشی از مبارزان چچن گرگهای خاکستری مورد حمایت ترکیه و اسرائیل بودند.
سازمان اطلاعات ارتش پاکستان حتی در جنگ قراباغ توانست 5000 افغانی با حقوق ماهیانه 400 دلار در سایه همین اندیشه افراطی گری به جبهه قراباغ اعزام کند که اکثر این افراد در جنگ با نیروهای ارمنی کشته و در همان منطقه دفن شدند.
این افراطی گری نه تنها در آسیای مرکزی و قفقاز – به ویژه در تاجیکستان و جمهوری آذربایجان حتی در روسیه نیز در سایه امنیت ایجاد شده به شدت نفوذ کرده است.
در مسجد مرجانی قازان در تاتارستان هم اکنون نزدیک 40 طلبه در شرایطی خوب با امکانات عالی و خوابگاهی عالی تحت آموزش 5 نفر اساتید وهابی مسلط به زبان روسی از ترکیه و دو نفر از جمهوری آذربایجان قرار دارند. این گروه به ترویج عقاید افراطی ضد روسی در میان مسلمانان منطقه مشغول هستند.
در سایه فعالیت ده ساله کنسولگری ترکیه در منطقه تاتارستان تعدادی از طلاب به صورت مرتب جهت یادگیری زبان استانبولی در مدت سه ماهه به این کشور اعزام و با بعضی از خانواده‌های اهل ترکیه زندگی می‌کنند.
اسرائیل هر ساله در قازان ضمن پخش فیلم و کتاب روز ملی اسرائیل را برگزار می‌کند.
در مساجد آستاراخان روحانیون مصری که به روسی کاملاً آشنا هستند در حال آموزش وهابی‌گری
می‌باشند. ردپای عربستان و ترکیه در تمامی این اقدامات مشهود است و روسیه در درازمدت هزینه سنگینی باید بابت عدم این بی‌توجهی پرداخت کند چون افکار ضد روسی از دیرباز در این منطقه ریشه داشته این حرکات فرهنگی در گسترش این ضدیت بسیار مؤثر خواهد بود.
ب : پان ترکسیم
گرچه بحث پان ترکسیم از اواسط حکومت عثمانی شروع شد ولی در دوره ریاست جمهوری تورگوت اوزال وارد مرحله نوینی شد. قلمرو ادعایی پان ترکسیم از قبرس شروع و به مغولستان ختم می‌شود در قفقاز جمهوری آذربایجان و در آسیای مرکزی ازبکستان بیشترین همراهی را با ترکیه داشتند. ازبکها برادر بزرگتری ترکیه را نپذیرفتند و دچار ناهماهنگی شدند ولی جمهوری آذربایجان در دوره ابوالفضل ایلچی بیگ بیشترین همکاری را با پان ترکسیم به رهبری ترکیه انجام داد و اعلام کرد که روابط با دو کشور امریکا و ترکیه برای ما کافیست. ایلچی بیگ بر خلاف رسوم دیپلماتیک آشکار مواضع ضد روسی و ضد ایرانی گرفت.
«از دوره حیدر علی‌اف ارتباط با ترکیه به شدت حفظ شد تا جایی که ترکیه در جنگ قراباغ به سوی مرزهای ارمنستان لشکر کشی کرد . اما جمهوری آذربایجان ضمن حفظ ارتباط با برادر بزرگتر به صورت جدی پان آذریسم با شکار هر جا آذری هست آنجا آذربایجان است» مطرح کرد در نتیجه ادعای ارضی بر قلمرو روسیه در داغستان، بخشی از گرجستان تقریباً تمامی ارمنستان و هشت استان ایران را مطرح کرد. این شعار وسیله‌ای خوبی برای ارمنیان است که بگویند هرجا ارمنی هست (منظور قراباغ) آنجا ارمنستان است.
ج- مواد مخدر
افغانستان بیشترین تولید مواد مخدر دنیا را به خود اختصاص داده است. 42% از این تولید مواد مخدر فقط در ایالت هلمند که اکثریت قریب به اتفاق 5/1 میلیون نفری آن پشتون هستند. به عمل می‌آید. بعد از روی کار آمدن طالبان ماشین جنگی این گروه بر درآمد مواد مخدر استوار بود. پس از سقوط طالبان بر خلاف وعده امریکائی‌ها و انگلیسی‌ها نه تنها تولید مواد مخدر کاسته نشد بلکه چندین برابر شد. این مواد مخدر از طریق ایران به اروپا و از راه آسیای مرکزی به روسیه حمل می‌شود و به گواه اکثریت محققین مواد مخدر یک خطر امنیتی بزرگ برای روسیه و ایران محسوب می‌شود. به گواهی سازمان ملل متحد ایران بزرگترین مبارزه با مواد مخدر در جهان داشته است که بیش 3600 شهید از نیروی انتظامی ایران خود دلیلی بر این مدعا می‌باشد.
د- حضور نیروهای امریکا و اتحادیه اروپا در مرزهای روسیه.
این مسأله از چندین طریق صورت می‌گیرد: نکته اول: گسترش ناتو: امریکا با به عضویت درآوردن کشورهای اروپای شرقی ضربات سنگینی به روسیه وارد کرد اما به همین هم اکتفا نکرد و هم‌اکنون در فکر جذب کشورهای هم مرز با روسیه همچون اوکراین و گرجستان است. در صورت عضو شدن این دو کشور، کشورهای دیگر منطقه قفقاز و آسیای مرکزی علاقمند به چنین کاری خواهند شد.
نکته دیگر انقلابهای مخملی در منطقه شوروی سابق می‌باشد. در اوکراین، گرجستان و قرقیزستان این اتفاق افتاد. در جمهوری آذربایجان هم حرکتی صورت گرفت اما با کنار آمدن هیئت حاکمه این جمهوری با قدرتهای غربی این حرکت فرو نشست.
نکته ثالث گسترش روابط اقتصادی غرب با جمهوری های دیگر شوروی سابق با هدف دور کردن این کشورها از تکنولوژی و سیستم اقتصادی روسیه است.
نکته آخر کنترل انرژی منطقه با حضور شرکتهایی همچون B.P که هدف اصلی این کار عبور خط لوله‌های نفت و گاز از راههای غیر از روسیه است. خط لوله نفتی باکو – تفلیس – جیهان و حتی خط لوله گازی ناباکو برای کاهش وابستگی از انرژی روسیه توسط غرب طراحی شده است.
ایران و روسیه مخالف حضور نیروهای فرا منطقه‌ای در کشورهای شوروی سابق هستند. ایران و روسیه هر دو مخالف پان ترکسیم هستند جامعه ترک زبان آسیای مرکزی و قفقاز شمالی و جنوبی تهدید جدی برای روسیه می‌باشد. در حالی که فقط لایه نازکی از نخبگان در منطقه ترک زبان شمال غرب ایران به دنبال پان ترکسیم هستند.
ایران و روسیه هر دو از افراطی گرایی اسلامی مخالفند. روسیه به دلیل داشتن سی میلیون مسلمان و به دلیل این که اجازه داده است که مبلغین وهابی در جامعه مسلمان این کشور به تبلیغ بپردازند در آینده دچار مخاطرات بسیار خواهد شد. ایران با هر نوع جدایی جمهوریهای مسلمان نشین از پیکره روسیه مخالف است زیرا این جدایی را باعث نفوذ غربیها در منطقه می‌بیند. در همین راستا ایران با استفاده از نفوذ خود و با همکاری با روسیه بین حزب اسلامی تاجیکستان و امام علی‌رحمانف صلح پایدار برقرار کرد.
قرن 19 متعلق به اروپا و قرن 20 به امریکا اختصاص داشت و در قرن 21 امپراتوری چین قدرت برتر جهان خواهد بود. امریکا برای مهار غول بزرگ زرد هراس بسیار از اتحاد چین، روسیه، ایران و هند دارد. ایالات متحده با دادن امتیازاتی ,هند را به سمت خود کشید. ایالات متحده با نشان دادن
چماق وهویج – که هویج آن همانا حذف سپر دفاعی موشکی در چک و لهستان است - سعی می‌کند روسیه را از اهداف استراتژیکی بلند مدت بازدارد. روسها با برگ ایران در حال بازی کردن با غرب هستند. موقعی که منافعشان به خطر می‌افتد به سمت و سوی ایران تمایل نشان می‌دهند. مثلاً در هنگام جنگ گرجستان وزیر دفاع روسیه در روز یکشنبه – که معمولاً همه ادارات تعطیل می‌باشد – وابستگان نظامی بسیاری از کشورهای مقیم روسیه را فرا می‌خواند و به وابستگان نظامی ایران و سوریه اعلام می‌کند، ما حاضریم هر نوع قرارداد تسلیحاتی را با شما ببندیم . با آمدن هیئت‌هایی از دوکشور ایران قرارداد فروش موشک 300- S و با سوریه موشک اسکندر امضا کرد و حتی بشاراسد را به مسکو کشاند و به موضوع گیری در مقابل گرجستان و استقلال اوستیای جنوبی و آبخازیا واداشت. اما بلافاصله بعد از اتمام جنگ گرجستان و تعهد ضمنی اسرائیل مبنی بر عدم کمک تسلیحاتی به گرجستان، روسها هنوز از تحویل دادن موشکها به ایران وسوریه خودداری می‌کنند. در همان حال روسها قراردادی با ونزوئلا منعقد کردند و موشکها 300-S را به این کشور تحویل دادند و حتی با ترکیه قرارداد فروش موشک 400-S را امضا رساندند.
در ایران نام روسیه مترادف شده با نیروگاه هسته‌ای بوشهر . این موضوع چالش بزرگی در جامعه ایران به ویژه در ذهن نخبگان سیاسی ایران ایجاد کرده است. روسها 14 سال است که از تکمیل نیروگاه ظاهراً به دلایل فنی ولی عملاً برای سود بردن از معامله سیاسی - اقتصادی با غرب طفره می‌روند. برخلاف قرارداد اولیه تاکنون 5/2 برابر بیشتر از قرارداد اولیه یعنی در حدود دو میلیارد دلار از ایران بابت تکمیل نیروگاه بوشهر دریافت کرده‌اند. قرائن و شواهد حکایت از غیر فنی بودن این مسأله دارد. روسها که سالیان متمادی در کار ساخت و ساز نیروگاه‌های اتمی فعالند و خود از کشورهای انگشت شمار دارای تخصص ساخت و ساز نیروگاه اتمی در دنیا می‌دانند چگونه نمی‌توانند ظرف 14 سال پیش‌بینی کنند که چه زمانی نیروگاه اتمی بوشهر به پایان می‌رسد. آیا باید بپذیریم که متخصصان اتمی روسیه این‌قدر ضعیف هستند؟ اگر چنین است چگونه با ترکیه قرارداد شش ماهه ساخت نیروگاه اتمی را منعقد کرده‌اند وحتی اعلام کرده‌اند ممکن است زودتر از موعد شش ماهه نیروگاه راتحویل دهند. این دو گانگی در رفتار چگونه قابل توجیه است؟
عدم تکمیل نیروگاه بوشهر نگاه عموم ایرانیان و نخبگان سیاسی را نسبت به روسیه به شدت منفی کردن است. من در رشته علوم سیاسی تدریس می‌کنم از حدود 20 نفر همکاران بنده اکثریت قریب به اتفاقشان به شدت مخالف گسترش روابط ایران و روسیه هستند.
روس ها آگاه باشند که فشارها غرب علیه ایران باعث سقوط حکومت ایران نخواهد شد زیرا حکومت ایران ملی و مبتنی بر آرای مردم است. بعد از اتمام این تحریم‌ها و در صورت عدم تحقق قراردادها از سوی روسیه ایرانیان ناچار به دگردیسی در روابط خود با روسیه خواهند شد. روسها اهداف کوتاه مدت خود را نباید فدای اهداف بلند مدت کنند. ایران دیوار مطمئن درجنوب مرزهای آسیای مرکزی و قفقاز می‌باشد و امروزه فشارهای بسیاری را برای عدم ورود غرب به منطقه تحمل می‌کند. ایران به لحاظ داشتن نیروی انسانی کارآمد، منابع غنی، قلمرو وسیع، جمعیت با ضریب هوشی بالا و استقلال سیاسی در آینده نه چندان دور به قدرت فرا منطقه‌ای تبدیل خواهد شد.
از مطالعه دکترین امنیت ملی روسیه می‌توان به راحتی درک کرد که روابط با ایران در سیاست خارجی روسیه جایگاهی ندارد. در حالی که در این دکترین‌ها سیاستهای روسیه را تا سال 2020 مشخص می‌کند به کشورهای درجه دوم و سومی چون عربستان و پاکستان توجه خاص شده است.
دراین جلسه که آقای مجتبی کرمی وابسته مطالعاتی سفارت ایران در مسکو و آقای بروزیی مترجم سفارت حضور داشتند به سؤالات دانشجویان درخصوص انتخابات ریاست جمهوری ایران، گسترش دموکراسی، ارمنیان ایران، روابط ایران و غرب و سلاحهای نامتعارف بین‌المللی پاسخ داده شد.